Το Χριστιανικό Πάσχα, είναι η σπουδαιότερη γιορτή του χριστιανικού εκκλησιαστικού έτους. H Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την Ιουλιανή Πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Γιορτάζεται η ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Όπως σε όλη την Ελλάδα,έτσι και στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά, όπως το βάψιμο των αυγών, το πλάσιμο τσουρεκιών, κ.α.:
Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ
Σαράντα οκτώ (48) μέρες κρατά η νηστεία πριν από το Πάσχα, όσες και οι μέρες που νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους η περίοδος της Σαρακοστής ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία των Κατηχουμένων, οι οποίοι την ημέρα του Πάσχα βαπτίζονταν. Την Κυριακή των Βαίων επιτρέπεται η ιχθυακατανάλωση και στους ναούς γίνεται η διανομή κλάδων βάγιας- ήμερης δάφνης.
ΦΑΓΗΤΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα, οι χοχλιοι, οι πίτες με χόρτα κ.α. Η νηστεία και τα έθιμα δεν είναι μόνο ιδεολογικός και θρησκευτικός συμβολισμός, αλλά και δοκιμασία και υγεία για μακροζωία. Η σωστή νηστεία καταπολεμά το πάχος και καθαρίζει τον οργανισμό από τα τις τοξίνες, τα λιπίδια, τα τριγλυκερίδια κ.α.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ, ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ-ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ, Η ΚΑΥΣΗ ΤΟΥ ΙΔΟΥΔΑ
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούνε ούτε τραγουδάνε τραγούδια. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν το χώρο όπου θα κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα και άχυρα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας». Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη. Ο λαός παρακολουθεί τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας.
Το Μεγάλο Σάββατο, το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια βάζουν φωτιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα και ενώ ακόμα και εχθροί εκείνη την ημέρα δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Τα Κάλαντα, λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι που αναφέρεται στη σταύρωση του Χριστού. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας.
Η ΛΑΜΠΡΟΚΟΥΛΟΥΡΑ, ΤΑ ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΙΑ & ΤΟ ΚΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ασχολούνται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια, τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία τριάδα. Γενικά τα εδέσματα και γλυκίσματα του Πάσχα κυριαρχεί το γάλα, το αυγό και το τυρί που τώρα υπάρχουν άφθονα, ενώ τα Χριστούγεννα το λάδι, το μέλι κ.α.
Το Πάσχα οι νονοί πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης (ένα άσπρο κερί).
Η ΜΑΛΑΚΑ, Η ΜΥΖΗΘΡΑ, ΤΟ ΑΝΘΟΤΥΡΟ, ΤΟ ΧΛΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΣΟΧΟΙΡΙ
Το «χλωρό» είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχοίρι είναι το μικρό τυρί –κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχοίρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους φίλους,τους συγγενείς και σε ανθρώπους που δεν έχουν οι ίδιοι ζώα και για τις ανάγκες του Πάσχα.
Μαλάκα λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό) κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και μυζήθρα το δεύτερο προϊόν. Όταν ξεραθεί η μαλάκα λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα λέγεται ανθότυρο.
ΤΟ ΒΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΑΥΓΩΝ
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες βάφουν τα αυγά, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας.
Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αυγά είναι είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΦΟΥΝΑΡΑ
Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία – ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά για το κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή.
ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΦΩΣ
Κατά την διάρκεια της βραδινής λειτουργίας του Μεγάλου Σαββάτου, μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι (μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δεν λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.
Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Χανίων κατά τη Μεγάλη Παρασκευή είναι η υπαίθρια λειτουργία της αποκαθήλωσης στο χωριό Βουλγάρω και τα παραδοσιακά παζάρια στις Βουκολιές, στην Κίσσαμο και στις Βρύσσες. Μάλιστα, το παζάρι των Βουκολιών κρατά τις ρίζες του από την εποχή της Τουρκοκρατίας
